مددکاری اجتماعی و پدیده طلاق
مقدمه
خانواده پایه اساسی اجتماع و سلول سازنده زندگی و حیات بشری است و در وسیع ترین مفهوم کلمه، خاستگاه اعضای خویش و پناهگاه آنان است. (قنادان و همکاران .۱۳۸۳). گسست و جدایی در خانواده میتواند زمینه ساز آسیب شود. آسیبها یا مشکلات خانوادگی، مجموعه رخدادهایی هستند که به یک یا چند تن از اعضاء یا همه آنها و یا به طور کلی بر پیکره خانواده تحمیل میشوند و همه اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار میدهند. برخی از این مشکلات مانند طلاق و مشکلات والدینی، به مسائل ارتباطی خانواده مربوط میشوند و برخی دیگر به علت حوادث غیرمنتظره از جمله بیماری، معلولیت و تصادف بروز میکنند. همچنین جوانان یا مسن بودن، نداشتن شغل و درآمد کافی همگی مشکلات خاص خود را بوجود میآورند (زرگر و نشاط دوست، ۱۳۸۶). طلاق، پیامدهای عمیق اجتماعی، روانی، قانونی، اقتصادی و والدینی دارد (اخوان تفتی،۱۳۸۲).
مطالعات نشان می دهد که در قرن نوزدهم تنها حدود ۵ درصد از ازدواج ها به طلاق ختم میشد. ولی در قرن بیستم و امروزه حدود نیمی از ازدواجها منجر به طلاق میشود. محققان عواملی مانند افزایش استقلال اقتصادی زنان، کاهش درآمد مردان بدون مدارج دانشگاهی، افزایش انتظارات شخص از ازدواج و پذیرش اجتماعی بیشتر طلاق را در این موضوع دخیل میدانند (ستار و همکاران، ۱۳۹۱).
با اینکه هیچ انسانی با انگیزه طلاق ازدواج نمیکند، اما این پدیده در تمامی جامعه های بشری دیده میشود. طلاق مانند فقر و شکست یک راه حل است و هنگامی که یک زوج در هزار توی روابط مادی و معنوی خود هر دم به علامت سوال می رسند، یا زمانی که همه راهها به بنبست ختم می شود میتوان از آن به عنوان آخرین راهحل نام برد (قنادان و همکاران، ۱۳۸۳). گاهی این سوالها می تواند جوابهای قانع کننده و یا راه حل هایی سازنده به جهت عدم از هم گسیختگی در خانواده ها را داشته باشد ولی بدلیل تفکر غلط و توانمند نبودن زن و مرد در حل مشکلات منجر به از هم پاشیدگی خانواده می شود. در این میان مددکاران اجتماعی با بهره گیری از دانش آموخته شده و با استفاده از مهارتهای حرفه ای خود می توانند به خانواده ها کمک کنند تا به توانمندی رسیده و برای مشکلاتشان به راه حلهایی جدا از طلاق فکر کنند.
طرح مسئله
در سالهای اخیر با افزایش آمار روزافزون طلاق این مسئله به یک روند و معضل مهم اجتماعی تبدیل شده و متأسفانه روز به روز افزایش مییابد. امروزه شاهد از هم گسیختگی بسیاری از پیوندهای زناشویی هستیم، از هم پاشیدگی هایی که به دنبال خود تبعات منفی بسیاری از جمله مشکلات روحی روانی زوجین و کودکان زمینه ساز جرائم مختلف، بی سرپرست شدن کودکان و … را بر پیکره جامعه به جای میگذارد. به طوری که امروزه جامعه شناسان معتقدند فقر و طلاق، مادران بسیاری از جرائم و مشکلات جوامع اند (مولودگنجی و همکار، ۱۳۸۹).
از طریق طلاق زن و شوهر به زندگی مشترک خود پایان می دهند و پیوندشان را می گسلند. رشد کمی و کیفی این پدیده در جامعه ایران در حال حاضر به یکی از مسائل عمده اجتماعی تبدیل شده است.
می توان گفت که کمتر پدیده ی اجتماعی به پیچیدگی طلاق باشد. طلاق در ابعاد گوناگون تاثیر فزاینده ای بر زندگی انسان ها می گذارد طلاق در طبقات اجتماعی پدیده ای است موثر بر تمامی جوانب جمعیت در یک جامعه (آقاجانی، ۱۳۸۴). با توجه به اینکه عوامل متعددی در بروز طلاق موثر است، نیاز به شناخت درست و دقیق این عوامل در خانواده می باشد که در اینجا مددکار اجتماعی میتواند با گرفتن ارتباط حرفه ای به شناخت بیشتر برسد و در نتیجه عوامل واقعی را که باعث بروز مشکلات در خانواده شده شناسایی کرده و به خانواده در جهت پیدا کردن راه حل کمک نماید.
نقش مددکاری اجتماعی در پدیده طلاق
با توجه به رشد روزافزون طلاق در جامعه ایران بخصوص در شهرهای بزرگ و اینکه این پدیده نه تنها ثبات خانواده را بهم می ریزد بلکه آثار زیانباری هم در جامعه بوجود می آورد و اینها می توانند هزینه های بسیاری را بر جامعه تحمیل کنند به همین دلیل اهمیت دارد که در این رابطه پژوهش های علمی صورت گیرد که موجب توسعه دانش بیشتر در زمینه پیشگیری و کاهش آن شود و همچنین ضروری است که نقش مددکاری اجتماعی را در پیشگیری وکاهش آسیب های اجتماعی که در رابطه با طلاق بوجود می آید بررسی کرد.
در تعریف طلاق چنین آمده است که تغییرات تنش زا بیشتر در ازدواج هایی رخ میدهد که افراد کم سن، بدون تحصیلات، بیکار یا کم درآمد هستند (زرگر و نشاط دوست، ۱۳۸۶). طلاق نوعی گسست و جدایی و اخلال در بنیان های اساسی خانواده است که منجر به جدایی همیشگی می شود. در شریعت نیز، گسست پیوند زناشویی به فسخ یا طلاق صورت میگیرد (محقق داماد؛ ۱۳۸۷ :۳۷۹). طلاق جدایی زن و مرد براساس سند ازدواج است که در زندگی هر دو نفر آنها و همینطور اگر فرزند یا فرزندانی داشته باشند. تبعات زیادی را در زمینه های اجتماعی، روانشناختی و اقتصادی پدید می آورد.
بنا بر تعریف جهانی از حرفه مددکاری اجتماعی، مددکاری اجتماعی یک حرفه کاربردی و رشته تحصیلی دانشگاهی است که توسعه و تغییر اجتماعی، انسجام اجتماعی و توانمندسازی و آزادسازی افراد را تسهیل میکند. اصول عدالت اجتماعی،حقوق بشر، مسئولیت جمعی و احترام به تفاوتها در مددکاری اجتماعی اساسی اند. مددکاری اجتماعی با تکیه بر علوم اجتماعی، علوم انسانی و دانش بومی، افراد و ساختارها را در مقابله با چالشهای زندگی و ارتقاء رفاه و بهزیستی درگیر میکند. اگر چه تعاریف مختلفی از مددکاری اجتماعی وجود دارد اما در یک تعریف جامع، مددکاری اجتماعی حرفه ای است مبتنی بر استعدادها و دانش خاص، به منظور فراهم آوردن شرایط مادی و معنوی برای افراد و اقشار نیازمند جامعه، به گونهای که در جهت شناخت و رفع مشکل خود برانگیخته شوند (زاهدی اصل،۱۳۷۷ :۳۰).
مددکاری اجتماعی با بهره بردن از علوم مختلف و مهارت های خاص می تواند در به افراد نیازمند در زمینه های مختلف کمک کند که توانمند شوند و با پیدا کردن راههای مختلف در بهبود و ارتقا زندگی خود تلاش نمایند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی که موجب شده انسان کارها را سریعتر انجام دهد، این سرعت خود سبب شده است که مشکلاتی در زندگی انسان نیز بوجود آید. طی قرن بیستم به دنبال افزایش جمعیت و تغییر در نظام فرهنگی، ارزشی و نظام هنجاری در بسیاری از نقاط جهان به ویژه در جوامع صنعتی، میزان طلاق روندی افزایشی به خود گرفت. پدیده ی افزایش طلاق، صرفاً به جوامع صنعتی محدود نشده و به عنوان یک ارزش اجتماعی _فرهنگی جدید به سایر جوامع نیز راه یافته است (ریاحی و همکاران، ۱۳۸۶).
پژوهش های متعددی نشان دهنده آثار و عوارض منفی جسمی، روانی، اخلاقی و اجتماعی طلاق برای مردان و زنان مطلقه، فرزندان طلاق و اجتماع می باشد. اکثر بررسی های انجام شده، از رابطه ی بین طلاق با اعتیاد، جرم و بزهکاری، روان پریشی، عدم تعادل شخصیتی، مسائل آموزشی و تربیتی، خودکشی و یا جامعه ستیزی و نظایر آن جکایت می کنند و طلاق را موجد آن ها به شمار می آورند (پیران، ۱۳۶۹ :۳۵). به نقل از محمد اسماعیل ریاحی و همکاران (۱۳۸۶)
با توجه به اینکه مددکاری اجتماعی حرفه ای است که از علوم مختلف و مهارت ها بهره گرفته است می تواند در کاهش این پدیده تأثیرگذار باشد. لذا ضروری است که خانواده ها چگونگی کمک گرفتن از مددکاران اجتماعی را همچون دیگر مشاغل یاورانه را در زمان نیاز فرا گیرند.
مددکاری اجتماعی با بهره گیری از روش های کار با فرد، گروه (خانواده) و جامعه و با استفاده از مهارتهای ارتباطی به شناخت درست از مشکلات دست پیدا کرده و با استفاده از فنون و علوم مختلف در پیشگیری از طلاق، حین طلاق و پس از طلاق مشاوره ها و مداخلات ضروری را انجام داده و آسیب ها و عوارض طلاق را کاهش دهد.
پیشنهادات اجرایی
- آموزش زنان و مردان پیش از ازدواج در ارتباط با حقوقی که زن و مرد در زندگی مشترک دارند؛
- مشاوره های قبل از ازدواج در ارتباط با انتظاری که زوجین از زندگی و از یکدیگر باید داشته باشند؛
- آموزش مهارت های زندگی برای زوجین؛
- توانمندسازی زوجین در ارتباط با حل مشکلات؛
- انجام پژوهشی مختلف از سوی محققین در ارتباط با نقش مددکاری اجتماعی در پدیده طلاق.
- آموزش تاب آوری به زوجین جوان از دوران کودکی و مدارس.
نویسنده: نادیا پروانه؛ کارشناس مددکاری اجتماعی خانه حمایتی _ آموزشی محمود آباد
مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران
